قنات

تاریخ و اهمیت قنات کلمه قنات که ساده ترین مفهوم آن ، فنی برای دستیابی به آب است نه تنها به عنوان یک فناوری جدید ، بلکه رخدادو پدیده ای فرهنگی ، باستانی است که صدها سال نقش موثری در عمران ، آبادی و احیای اراضی مناطق خشک و نیمه خشک داشته و حفر آن یکی از برجسته ترین کارهای مهندسی در جهان قدیم و معاصر محسوب می شود قنات از نقطه نظر یک تعریف فنی ، به مجرایی گفته می شود که در زیرزمین و با شیبی متناسب از طرف دشت به کوهستان حفر میشودیا بالعکس تا سفره های آب را قطع و آب آنها را جمع کند به عبارت ساده تر مجرایی زیرزمینی است که آب منابع زیرزمینی را به سطح منتقل می کند و علاوه بر کارکردهای مهم اقتصادی ، اجتماعی ، کارکردهای فرهنگی ومدیریتی را نیز برای جامعه به دنبال داشته است به عقیده برخی از محققان نظیرپروفسور هانری گوبلو ، خاستگاه قنات بدوا در ناحیه آذربایجانغربی ایران و شرق ترکیه در معادن سرب این نواحی بوده است که در نهایت پس از تخلیه معادن ، بصورت قنات یا دالانهای زیرزمینی که آبهای اعماق زمین را زهکشی می کنند ، تغییر ماهیت داده ودر مظهر قنات ، جایی که آب در دسترس استفاده کنندگان قرار می گیرد به پایان می رسد بایستی بدانیم که قنات شیوه ای خاص برای آبیاری نیست ، بلکه روشی برای به دست آوردن و به روی زمین آوردن آبهای زیرزمینی است که در سال هشتصد قبل از میلاد به وسیله کشاورزان به داخل فلات ایران کشیده شد و از آنجا به سایر نقاط دنیاگسترش یافت در هر صورت تمدن ایرانی در طول تاریخ بدون قنات حال وهوای دیگری می داشت ، بدیهی است بدون قنات امکان وجود شهرهای بزرگی چون ، ری ، نیشابور ، مشهد ، یزد ، کاشان و غیره مشکل و حتی محال بوده است یا اگر سیستم قنات ابداع نمی شد ، شاید بسیاری از واحه ها وشهرهای آباد حواشی کویرهای ایران و عربستان و صحرای آفریقا وجود نداشته و حتی امروزه که کشاورزی ایران به یمن وجود وساخت و ساز کانالهای آب رسانی زیردست سدها و گسترش آنها و همچنین به مدد چاههای نیمه عمیق و عمیق رونق یافته ، هنوز چهارده درصد از کشاورزی ایران منوط به آب تامین شده از قنوات کشور است عده ای قنات را در ردیف عجایب هفتگانه جهان محسوب داشته اند ، زیرا انتفال آب از عمق صدوهشتادو پنج متری به روی زمین از طریق حفر قنات های پنجاه متری کمتر از ساخت بسیاری از آثار یزرگ باستانی جهان نظیر ، اهرام ثلاثه و باغهای معلق بابل و غیره نیست بهرحال در ایران که زندگی زراعی وابسته به آب است ، قنات اهمیت خاصی یافته و در فلات ایران روستاها بیشتر از طریق قنات آبیاری می شوند و نحوه پراکندگی روستاها با پراکنش جغرافیایی قنوات نیز تطابق دارد عده ای از جغرافی دانان ، قنات را به عنوان یک عامل حیاتی در حفظ و ثبات سکونت گاه های روستایی می دانند و بر این عقیده اند که یکی از علل عمده تخلیه روستاها خشک شدن قنوات بوده است ، نگارنده مقاله نیز معتقد است با عنایت به سوابق تاریخی نظیر ، حمله مغولها به ایران در قرن هفتم و متاسفانه در اواخر سلطنت نادر شاه و جنون وی در اخذ مالیاتهای کلان از روستاییان و احیا نکردن قنوات و بالاخره در زمان فلاکت بار حکومت جابرانه افاغنه بر ایران تخریب عمدی قنوات توسط این قوم جاهل ، در این امر تاثیر شگرفی داشته و به تخلیه روستاها خاتمه یافته است بنابراین قنوات به دلایل اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی درخور توجه و مطالعه هستند و پراکنش آنها ضمنا در سطح جهانی براهمیت موضوع می افزاید ، از نظر پراکندگی ، در ایران و بیش از سی وچهار کشور جهان قنوات وجود دارد و امروزه در بیست و هشت استان کشور ، بین بیست وهشت تا سی و دو هزار رشته قنات وجود دارد و استانهای خراسان ، یزد ،کرمان و فارس در این رابطه از اهمیت بیشتری برخوردار هستند و قدیمی آثار قنات که در دنیا پیداشده و باستان شناسایی ردیابی و کاوش کرده اند ناحیه ای در شمال ایران است که قدمت آن به حدود سه هزار سال قبل یعنی دوره ورود آریایی ها می رسد ، در عصر قاجاریه مالکان و خوانین بزرگ در ایران برای افزایش درآمد اراضی کشاورزی و باغات به کار احیا و مرمت قنوات پرداختند ولی متاسفانه در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی با حفرچاه های عمیق بخصوص در جوار قنوات قدیمی ، موجبات کاهش آب دهی و بعضا خشکانیدن آنها فراهم شد در پایان ذکر این نکته ضرورت دارد که انتخاب قنات یا چاه که در واقع همان سیستم مدرن استخراج آب زیرزمینی است نباید بطور تجریدی باشد ، بلکه انتخاب و رجحان یکی بر دیگری بایستی صرفا بر اساس مقایسه مزایا و معایب هر یک در منطقه مورد مطالعه و مورد نظر باشد